مادۀ مبرد یا سرمازا که اصطلاحاً «گاز مبرد» نامیده می‌شود، ماده‌ای گرماگیر با دمای جوشی بسیار پایین است که جهت جذب حرارت در سیکل سرمایشی تجهیزات تبریدی و تهویۀ مطبوع مورد استفاده قرار می‌گیرد. مبردها در انواع بسیار مختلفی تولید می‌شوند که با وجود شباهت در وظیفه‌شان، تفاوت‌های بسیاری نیز با یکدیگر دارند.
اصلی‌ترین تفاوت انواع مبردها علاوه‌بر قیمت خرید و برند سازنده‌شان؛ طول عمر، عملکرد و ایمنی آن‌هاست. به دلیل همین تفاوت‌ها، جایگزینی گازهای مبرد با یکدیگر، اقدام هوشمندانه‌ای نیست؛ چراکه ضمن ایجاد مخاطرات بسیار برای سلامتی افراد، می‌تواند موجبات خرابی سیستم تهویۀ مطبوع را نیز فراهم کند. در این میان اما برخی از گازهای مبرد را به دلیل شباهت‌های ساختاری و شیمیایی، می‌توانیم جایگزین یکدیگر کنیم تا علاوه‌بر کاهش اثر عیوب آنها، راندمان این مواد سرمازا را در سیستم تبرید افزایش دهیم.
در مقاله‌ای که پیش روی شماست، قصد داریم به بیان تفاوت های دو گاز مبرد R12 و R134a بپردازیم، مزایا و معایب هر یک را مرور کنیم و ضمن مقایسۀ ویژگی‌هایشان با برترین برندهای سازندۀ این گازها آشنا شویم.
گاز R12 چیست؟
گاز مبرد فریونی R12، یکی از قدیمی‌ترین انواع مبردهایی است که در دهۀ 90 میلادی به‌طور گسترده در صنعت تبرید مورد استفاده قرار می‌گرفته است. نام اصلی این گاز «دی کلرو‌دی‌فلرو‌متان» بوده و جزء دسته‌بندی گازهای کلروفلوئوروکربن (CFC) قرار می‌گیرد.
در گذشته، استفاده از این مبرد در سیستم‌های تبرید هرمتیک کوچک، چیلرهای فشار مثبت بزرگ، سیستم تهویۀ مطبوع خودروها و همچنین سیستم‌های تبریدی صنعتی و تجاری بسیار مرسوم بوده است؛ اما به دلیل تأثیر مخرب و شدید آن برلایۀ اوزون، تولید R12 در بسیاری از کشورهای پیشرفته متوقف شده است. با این وجود، همچنان این مبرد با حجم کمتر به‌عنوان؛ بازدارندۀ آتش در هواپیماها، زیردریایی‌ها و همچنین سیستم تهویۀ خودروها مصرف می‌شود.
لازم به ذکر است که در برخی از منابع، از گاز R12 با عنوان «گاز سردخانه» نیز یاد می‌شود. کپسول و سیلندر این گاز نیز به رنگ سفید است که در ظرفیت‌های مختلفی به‌فروش می‌رسد.
گاز مبرد R12 چه ویژگی هایی دارد؟
مبرد R12 Gas، مزایای مختلفی دارد و ازاین‌رو، سالیان سال است که در سیکل سرمایشی تجهیزات تبریدی مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهمترین مزایای گاز R12 عبارتند از:
- نداشتن رنگ و بوی مشخص
- غیرقابل اشتعال بودن
- پایداری بسیار بالای این گاز در دمای محیط و شرایط طبیعی
- نیاز به انرژی پایین‌تر جهت انجام فرایندهای خنک‌سازی
- قابلیت استفاده در کاربردهای مختلف و دماهای پایین، متوسط و بالا
- قابلیت امتزاج با روغن کمپرسور
- قابلیت حل شدن در حلال‌های آلی
- استفاده از روغن پلی استر (POE) در این گاز
معایب گاز R12
متأسفانه برخلاف باور اشتباه و اطلاعات نادرستی که در سطح اینترنت ناآگاهانه در اختیار افراد قرار می‌گیرد، باید بدانید که معایب گاز مبرد R12 از مزایای آن بسیار بیشتر است. به همین دلیل نیز در بسیاری از مناطق جهان، تولید این گاز کاملاً متوقف و استفاده از آن نیز ممنوع اعلام شده است. یکی از بزرگترین معایب گاز R12، استفاده از روغن‌های معدنی در آن است که ضمن انتشار گازهای سمی، نظیر؛ کلر در محیط، اثرات گلخانه‌ای بسیار مخربی را نیز به همراه دارد.
در ادامه، با مرور معایب گاز R12 در خواهید یافت که دلیل توقف تولید آن چه بوده است.
- تجزیه شدن گاز R12 تحت تأثیر الکتریسیته، دما و فشار بالا و آزادسازی کلر
- سنگین بودن گاز مبرد R12 که ضمن باقی ماندن در سطح زمین، استنشاق آن نیز موجب بروز مشکلات بسیار حاد در سیستم تنفس و بینایی افراد می‌شود.
- پتانسیل بالای تخریب لایۀ اوزون (ODP) توسط R12
- اثر برودتی بسیار پایین
- دمای بالا و افزایش پتانسیل گرمایش جهانی
- راندمان کاری نامناسب در مقایسه با جایگزین‌هایی که برای آن تعیین شده است.
گاز R134a چیست و چه کاربردهایی دارد؟
گاز مبرد R134a که با نام‌های گاز R134، 134 و تترافلورواتان نیز شناخته می‌شود؛ از خانوادۀ گازهای هیدروفلوئورکربن (HFC) به شمار می‌رود. این گاز، در حقیقت به‌عنوان پیشنهادی جهت جایگزینی با مبردهای CFC و HCFC به بازار عرضه شد و حالا یکی از کم‌مصرف‌ترین انواع گازهای مبردی است که در صنعت تبرید مورد استفاده قرار می‌گیرند.
R134a با نام مستعار «آیوپاک 1،1،1،2»، در صنایع مختلفی نظیر؛ خودروسازی، پلاستیک و همچنین پروسۀ تولید تجهیزات سرمایشی به‌دفعات استفاده می‌شود. همچنین، از این جهت که به دلیل تفاوت در ساختار و ویژگی‌های شیمیایی، اثرات مخرب گاز R12 در این مبرد یافت نمی‌شود، از سال 1995 میلادی آن را به‌عنوان بهترین و کاربردی‌ترین جایگزین گاز R12 معرفی کرده‌اند.
R134a نیز همچون مبرد R12، در کپسول‌هایی با ظرفیت‌های متفاوت تولید و به بازار عرضه شده است؛ با این تفاوت که رنگ کپسول و آبی روشن می‌باشد.
مزایا و معایب گاز مبرد R134 و مقایسه آن با گاز R12
گاز R134a (گاز R134 یا گاز 134) نیز همچون دیگر محصولات شیمیایی، مزایا و معایب خود را دارد که ضمن آشنایی با هر یک و مقایسۀ آنها با ویژگی‌های انواع دیگر مبردها، نظیر گاز R12، می‌توانید انتخاب هوشمندانه‌تری داشته باشید و بهترین گاز مبرد را برای دستگاه تبرید خود انتخاب کنید.
مزیت های گاز مبرد R134
- قابلیت و توان بالای گاز 134 در حذف گرما
- قیمت مقرون‌به‌صرفه
- در دسترس بودن
- سازگاری بالا با محیط‌زیست
- غیرقابل اشتعال و ایمن، خصوصاً جهت استفاده در مراکز تجاری و مصارف خانگی
- امکان استفاده از گاز مبرد R134a جهت کاربردهای متعدد
- غیرقابل ترکیب با روغن‌های طبیعی و ایجاد ترکیبات سمی
- بهره‌گیری از روغن مصنوعی پلی استر (POE) و پلی‌آلکیلن‌گلیکول (PAG) در آن
- کارآیی بسیار بهتر در مقایسه با سایر انواع مبردها
- دارا بودن خواص ترمودینامیکی ویژه و تأثیر بسیار ناچیز بر لایۀ اوزون (برخلاف R12)
- جذب رطوبت به دلیل وجود روغن پلی استر (POE)
- کارآمدترین گاز مبرد جهت استفاده در تجهیزات تبریدی خانگی
معایب گاز مبرد R134
- گاز R134a در مواجهه با آتش و حرارت بسیار بالا تجزیه شده و بخاری اسیدی را تولید می‌کند.
- تبدیل این مبرد به گاز آن هم در دمای محیط یکی از معایب آن است که سبب بالارفتن پتانسیل گرمایش جهانی می‌شود.
- جهت انجام فرایند خنک‌سازی به انرژی نسبتاً بالایی احتیاج دارد.
- گاز 134، سبب رقیق شدن اکسیژن موجود در هوا شده که بخار آن می‌تواند سبب بروز آسیب شود.
- تماس با گاز R134a، موجب سوختگی پوست و بروز آسیب به بافت‌های حساس مانند چشم‌ها می‌گردد. (به یاد داشته باشید که پیش از تماس با این گاز از لباس، دستکش و عینک مخصوص استفاده کنید.)
- استنشاق گاز مبرد R134، سبب خواب‌آلودگی، افسردگی، بی‌حالی، اختلالات موقتی سیستم عصبی، آریتمی قلبی و در موارد شدید منجر به مرگ می‌شود.
تفاوت گاز R12 با گاز R134
تا اینجا، با دو گاز مبرد R12 و R134a، ویژگی‌ها و مزایا و معایب آنها آشنا شدیم. حال زمان پاسخ به این سؤال فرارسیده است که «گاز R134 بهتر است یا R12؟»
به یاد داشته باشید که تفاوت‌های این دو مبرد، در شرایط محیطی یکسان، حجم مشابه، شرایط آب‌وهوایی شبیه به هم و قطعات درونی قدرتمند تجهیزات تبریدی سنجیده شده است. هر دوی گازهای R12 و R134، صرف نظر از معایبی که دارند؛ وظیفۀ مشترک «خنک کردن سیستم تبرید» را عده‌دار می‌باشند و هر کدام در سیستم تهویۀ مطبوع خاصی، عملکرد بهتری دارند. ما شما را با این تفاوت‌ها آشنا خواهیم کرد؛ اما پاسخ به این سؤال که کدام یک بر دیگری برتری دارد، را بر عهدۀ خودتان می‌گذاریم
- نقطه جوش دو گاز R12 و R134a با یکدیگر متفاوت است. نقطۀ جوش R12 برابر با منفی 21.6 درجه سانتی گراد و نقطۀ جوش گاز R134 برابر با منفی 26.3 درجه سانتی گراد می‌باشد. این اختلاف سبب شده است تا انتقال حرارت در گاز R12 ضعیف‌تر باشد.
- شارژ گاز R134 در مقایسه با گاز R12 کمتر است.
- در صورتی که قصد جایگزین کردن گاز R134 را با مبرد R12 دارید، باید تعداد لوله‌های مویین را نیز افزایش دهید.
- حجم گاز R134 تقریباً نصف گاز R12 است.
مقایسه فشار دو گاز R134 و R12 در دماهای مختلف
| فشار | فشار | دما | فشار | فشار | دما | فشار | فشار | دما |
| R12 | R134 | °F | R12 | R134 | °F | R12 | R134 | °F |
| 70.2 | 71.2 | 70 | 27.7 | 25.3 | 29 | 19.0 | 21.6 | -60 |
| 77.0 | 78.8 | 75 | 28.5 | 26.1 | 30 | 17.3 | 20.1 | -55 |
| 84.2 | 86.8 | 80 | 29.3 | 26.9 | 31 | 15.4 | 18.7 | -50 |
| 91.8 | 95.4 | 85 | 30.1 | 27.8 | 32 | 13.3 | 16.9 | -45 |
| 104.0 | 90 | 30.9 | 28.6 | 33 | 11.0 | 14.8 | -40 | |
| 114.0 | 95 | 31.7 | 29.5 | 34 | 8.4 | 12.5 | -35 | |
| 124.0 | 100 | 32.6 | 30.4 | 35 | 5.5 | 9.8 | -30 | |
| 135.0 | 105 | 33.4 | 31.3 | 36 | 2.3 | 6.9 | -25 | |
| 147.0 | 110 | 34.3 | 32.2 | 37 | 0.6 | 3.7 | -20 | |
| 159.0 | 115 | 35.2 | 33.1 | 38 | 2.4 | 0.1 | -15 | |
| 171.0 | 120 | 36.1 | 34.1 | 39 | 4.5 | 1.9 | -10 | |
| 185.0 | 125 | 37.0 | 35.0 | 40 | 6.7 | 4.1 | -5 | |
| 199.0 | 130 | 37.9 | 36.0 | 41 | 9.2 | 6.5 | 0 | |
| 214.0 | 135 | 38.8 | 37.0 | 42 | 11.8 | 9.1 | 5 | |
| 229.0 | 140 | 39.7 | 38.0 | 43 | 14.6 | 11.9 | 10 | |
| 246.0 | 145 | 40.7 | 39.0 | 44 | 17.7 | 15.0 | 15 | |
| 263.0 | 150 | 41.7 | 40.1 | 45 | 21.0 | 18.4 | 20 | |
| 281.0 | 155 | 42.6 | 41.1 | 46 | 21.7 | 19.2 | 21 | |
| 299.3 | 160 | 43.6 | 42.2 | 47 | 22.4 | 19.9 | 22 | |
| 340.8 | 170 | 44.6 | 43.2 | 48 | 23.2 | 20.6 | 23 | |
| 385.6 | 180 | 45.7 | 44.3 | 49 | 23.9 | 21.3 | 24 | |
| 434.8 | 190 | 46.7 | 45.4 | 50 | 24.6 | 22.1 | 25 | |
| 448.9 | 200 | 52.0 | 51.3 | 55 | 25.4 | 22.9 | 26 | |
| 57.7 | 57.5 | 60 | 26.1 | 23.7 | 27 | |||
| 63.8 | 64.1 | 65 | 26.9 | 24.5 | 28 |
برترین برندهای تولید کننده انواع گاز مبرد
برندهای معتبر و خوش‌نام بسیاری در جهان با بهره‌گیری از برترین تکنولوژی‌های روز دنیا، اقدام به تولید انواع گازهای مبرد می‌کنند که در ادامه برخی از آنها را از نظر خواهیم گذراند.
- هانیول (HoneyWell)
- سیزن (Season)
- وسترون (WESTRON)
- تکسان (TECHSUN)
قیمت انواع گاز مبرد، بسته به ظرفیت و برند تولیدکننده‌شان متغیر است. در صورت نیاز به خرید آنها می‌توانید با شماره‌گیری ۰۹۱۶۰۰۵۰۲۵۹ قیمت روز انواع گاز مبرد را از فروشگاه اینترنتی دکتر کول استعلام فرمایید.
